مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه شهید مطهری (ره)

پدیدآورمحمدمهدی فیروزمهر

نشریه-----

تعداد صفحات22

چکیدهموضوع پژوهش پیش‌رو، مرجعیت علمی قرآن از نگاه شهید مطهری است. مرجعیت علمی قرآن مفهومی نوپدید است، و به‌همین دلیل تعریف مورد وفاق و مشخصی از آن ارائه نشده است؛ لکن مرجعیت علمی قرآن به این معنا که نخستین كتابى كه انديشه مسلمين را به خود جلب كرد و مسلمين در پى درس و تحصيل آن بودند قرآن بود و در این راستا علوم مختلفی شکل گرفته است و این روند به شکل‌گیری تمدن بزرگ اسلامی منتهی شد، به زمان پایان یافتن فرایند نزول وحی و پس از رحلت پیامبر خاتم (ص) بر می‌گردد. در تاریخ حیات علمی مسلمانان عالمانی بودند که اعتقاد داشتند جزئیات همه علوم حتی علوم طبیعی در قرآن وجود دارد و قابل استنباط و اسخراج است و نمونه‌هایی برای آن ارائه کردند؛ در مقابل این دسته از عالمان، دانشمندانی معتقد بودند قرآن تنها به هدایت و رابطه انسان با خدا و امور آخرت پرداخته، نباید و نمی‌توان جزئیات همه علوم را از قرآن اخذ و استنباط کرد. شهید مطهری از عالمان معاصری است که از مهجوریت قرآن که منشأ آن را حوزه‌های علمیه و مراکز دینی می‌داند به شدت انتقاد کرده و آن را راز بدبختی و نکبت مسلمانان و بزرگترین گناه نسل کهن دانسته که باید از آن توبه کنند و امامت و پیشوایی قرآن را بپذیرند. از آثار استاد مطهری استفاده می‌شود ایشان بر این باور بود که قرآن در تعیین مبانی، اصول و اهداف علوم می‌تواند مرجعیت داشته باشد، به سؤالاتی که علم تجربی از پاسخگویی آن ناتوان است پاسخی روشن ارائه می‎کند و در باب طبیعیات رازهایی را در خود دارد که با پیشرفت علوم قابل فهم می‌گردد و به‎طور خاص در علوم انسانی مسائل زیادی را در قالب کلیات مطرح کرده است که به روش اجتهاد قابل استنباط و استخراج می‌باشد. ایشان بر این باور است که قرآن اصول معتقَدات و افكار و انديشه‏هايى را كه براى يك انسان به عنوان يك موجود «باايمان» و صاحب عقيده لازم و ضرورى است و همچنين اصول تربيت و اخلاق و نظامات اجتماعى و خانوادگى را بيان كرده و تنها توضيح و تفسير و تشريح و احياناً تطبيق اصول بر فروع را بر عهده سنت و يا بر عهده اجتهاد گذاشته است. نیز معتقد است در كتاب آسمانى اسلام هيچ مطلب اجتماعى يا تاريخى با زبان معمول جامعه‏شناسى يا فلسفه تاريخ طرح نشده است، همچنان كه هيچ مطلب ديگر اخلاقى، فقهى، فلسفى و غيره با زبان معمول و در لفافه اصطلاحات رايج و تقسيم‏بندي‌هاى مرسوم بيان نشده است. در عين حال مسائل زيادى از آن علوم كاملًا قابل استنباط و استخراج است. افزون براین، آثار گوناگون ایشان نشان می‌دهد که در کارهای علمی خود در عرصه علوم انسانی مانند فلسفه تاریخ، تحولات اجتماعی، انسان‌شناسی، اخلاق، تربیت و... قرآن را مبنا و منبع قرار می‌دادند. کلید واژه: قرآن، مرجعیت علمی، شهیدمطهری، علوم طبیعی، علوم انسانی