مرجعیت علمی قرآن از دیدگاه شهید مطهری (ره)

پدیدآورمحمدمهدی فیروزمهر

نشریهمجموعه مقالات همایش ملی مقاومت اسلامی از نگاه قرآن کریم

تعداد صفحات22

چکیدهموضوع پژوهش پیش‌رو، مرجعیت علمی قرآن از نگاه شهید مطهری است. مرجعیت علمی قرآن مفهومی نوپدید است، و به‌همین دلیل تعریف مورد وفاق و مشخصی از آن ارائه نشده است؛ لکن مرجعیت علمی قرآن به این معنا که نخستین كتابى كه انديشه مسلمين را به خود جلب كرد و مسلمين در پى درس و تحصيل آن بودند قرآن بود و در این راستا علوم مختلفی شکل گرفته است و این روند به شکل‌گیری تمدن بزرگ اسلامی منتهی شد، به زمان پایان یافتن فرایند نزول وحی و پس از رحلت پیامبر خاتم (ص) بر می‌گردد. در تاریخ حیات علمی مسلمانان عالمانی بودند که اعتقاد داشتند جزئیات همه علوم حتی علوم طبیعی در قرآن وجود دارد و قابل استنباط و اسخراج است و نمونه‌هایی برای آن ارائه کردند؛ در مقابل این دسته از عالمان، دانشمندانی معتقد بودند قرآن تنها به هدایت و رابطه انسان با خدا و امور آخرت پرداخته، نباید و نمی‌توان جزئیات همه علوم را از قرآن اخذ و استنباط کرد. شهید مطهری از عالمان معاصری است که از مهجوریت قرآن که منشأ آن را حوزه‌های علمیه و مراکز دینی می‌داند به شدت انتقاد کرده و آن را راز بدبختی و نکبت مسلمانان و بزرگترین گناه نسل کهن دانسته که باید از آن توبه کنند و امامت و پیشوایی قرآن را بپذیرند. از آثار استاد مطهری استفاده می‌شود ایشان بر این باور بود که قرآن در تعیین مبانی، اصول و اهداف علوم می‌تواند مرجعیت داشته باشد، به سؤالاتی که علم تجربی از پاسخگویی آن ناتوان است پاسخی روشن ارائه می‎کند و در باب طبیعیات رازهایی را در خود دارد که با پیشرفت علوم قابل فهم می‌گردد و به‎طور خاص در علوم انسانی مسائل زیادی را در قالب کلیات مطرح کرده است که به روش اجتهاد قابل استنباط و استخراج می‌باشد. ایشان بر این باور است که قرآن اصول معتقَدات و افكار و انديشه‏هايى را كه براى يك انسان به عنوان يك موجود «باايمان» و صاحب عقيده لازم و ضرورى است و همچنين اصول تربيت و اخلاق و نظامات اجتماعى و خانوادگى را بيان كرده و تنها توضيح و تفسير و تشريح و احياناً تطبيق اصول بر فروع را بر عهده سنت و يا بر عهده اجتهاد گذاشته است. نیز معتقد است در كتاب آسمانى اسلام هيچ مطلب اجتماعى يا تاريخى با زبان معمول جامعه‏شناسى يا فلسفه تاريخ طرح نشده است، همچنان كه هيچ مطلب ديگر اخلاقى، فقهى، فلسفى و غيره با زبان معمول و در لفافه اصطلاحات رايج و تقسيم‏بندي‌هاى مرسوم بيان نشده است. در عين حال مسائل زيادى از آن علوم كاملًا قابل استنباط و استخراج است. افزون براین، آثار گوناگون ایشان نشان می‌دهد که در کارهای علمی خود در عرصه علوم انسانی مانند فلسفه تاریخ، تحولات اجتماعی، انسان‌شناسی، اخلاق، تربیت و... قرآن را مبنا و منبع قرار می‌دادند. کلید واژه: قرآن، مرجعیت علمی، شهیدمطهری، علوم طبیعی، علوم انسانی